شبکه بهداشت و درمان نقده
(آذربایجان غربی)
نام و نام خانوادگی:نسرین عیوضی
مدرک:کارشناس مامایی
سمت:کارشناس بهداشت مدارس
بهداشت مدارس
کودکان و نوجوانان بخش بزرگی از جمعیت پویا و آینده ساز کشورها را تشکیل می دهند. دانش آموزان قشر عظیم آسیب پذیر جامعه هستند که مراقبت بهداشتی آنان اگـــر چه از نظر تعیین و درجه بندی این نیازها در جوامــع مختلف یکسان نیست . اما اساسا برای همه دانـــــش آموزان مدارس صرفنظر از اختلافات نژاد آب و هوا و منطقه جغرافیایی مسائل همسان و نقطه نظرهای مشترکی و جود دارد به طوری که در اکثر کشـــــورهای جهان مراقبت های بهداشتی دانش آموزان و آموزش آنها از اهم مسائل ویژه بهداشتی و مورد توجه اولیاء امور بوده است.
ضرورت وجودی و فلسفه تشکیلات بهداشت مدارس ناشی از این واقعیت است که دانش آموزان که اکثریت عظیمی از جمعیت را تشکیل می دهنـد بـه دلیـل کامـل نشـدن مهارتهـا و شرایـط سنـی آسیـب پذیـر در معرض ابتلا به بیماریهای عفونی خطرناک حوادث سوانح و خشونت می باشند و بنابـراین نیاز به توجه و تامین بهداشت سلامت دارند که این امر در ارتقاء سطح بهداشت جامعه و مملکت عزیزمان نقش اساسی خواهد داشت.
با توجه به اینکه تعداد زیادی از جمعیت در دوره های دبستان تا دبیرستان قرار می گیرند و ازآنجا که دوران تحصیل همزمان با دوران سریــع و حساس رشد و تکامل جسمی و روانی می باشد . لذا هر نوع انحراف از حالت طبیعی و سلامت در این دوران باید در اولین فرصت کشف و درمان گردد.
در این میان نقش اصلی را والدین بر عهده دارند و همگام با آنان مسئولین خدمات بهداشتی و درمانی بخصوص متولیان بهداشت مدارس در این وظیفه مهم سهیم می باشند و به عهده ایشان است تا بتوانند با تشخیص سریع نقایص جسمی و روانی دانش آموزان را شناسائی و درمان نمایند و سعی نمایند تا آنچه که استعداد و قابلیت های دانش آموز رابه زحمت انداخته پیش بینی و بررسی شود و حالات مرضی که منجـر به ناتوانی یا بی استعدادی او شده شناسائی تا به هدفی که رسیدن به تامین بهترین فرم تطابق مدرسه با امکانات موجود وتوان هر دانش آموز است برسیم انشاءا…
پس سرمایه گذاری جوامع در امر سلامت و آموزش دانش آموزان امری زیر بنائی تلقی می گردد.
هدف بهداشت مدارس
تأمین ، حفظ، ارتقاء سطح سلامت جسمانی و روانی دانش آموزان و در نهایت جامعه .
اهمیت بهداشت مدارس
- بخش عظیمی از جمعیت کشور را تشکیل میدهند
- به دلیل کامل نشدن مهارتها و شرایط سنی بعد از گروه مادر و کودک آسیب پذیرترین قشر جامعه می باشند
- پایه گذاری رفتارهای بهداشتی در این سنین صورت می گیرد با این کار میتوان گام بزرگی در پیشگیری ازبیماریها در سنین بالاتر که هزینه های زیادی را بر جامعه تحمیل میکند برداشت .
- از مهمترین گروههای در معرض خطر حوادث و سوانح هستند
- با توجه به اینکه در سن آموزشی پذیری هستند به آسانی مطالب بهداشتی را فرا گرفته و به خانواده و جامعه انتقال میدهند
- در دسترس و به آسانی می توان مطالب آموزشی را به آنها انتقال داد.
فعالیتهایی که بهورزان به منظور تحقق اهداف بهداشت مدارس باید انجام دهند شامل موارد زیر است :
1- آموزش بهداشت
2 – بهداشت محیط مدارس
3- ارائه خدمات بهداشتی درمانی به دانش آموزان
1-آموزش بهداشت
- هدف آن بالا بردن سطح دانش بهداشتی و در نهایت تغییر مطلوب در رفتار دانش آموزان و انتقال آن به خانواده ها است.
-گروههای هدف در آموزش بهداشت دانش آموزان دوره ابتدایی،دوره راهنمایی و دوره متوسطه ، والدین، معلمین و سایر کارکنان .
موضوعات آموزشی دوره ابتدایی :بهداشت فردی – دهان ودندان- تغذیه و بهداشت مواد غذایی – بیماریهای شایع – بهداشت روان- بهداشت محیط – سوانح و حوادث
موضوعات آموزشی دوره راهنمایی و متوسطه. بهداشت فردی – دهان ودندان – بهداشت دوران بلوغ- تغذیه در سنین بلوغ- واکسیناسیون – بهداشت محیط – مسائل جمعیتی – نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی – بیماریهای واگیردار و غیرواگیردار (انگلهای روده ای – بیماریهای آمیزشی – تالاسمی – قلبی- ایدز- انفلوآنزا) بهداشت روان – سوانح و حوادث
موضوعات آموزشی برای والدین دانش آموزان. آشنایی با نیازها ، مشکلات بهداشتی فرزندان در سنین مدرسه نقش والدین در رشد و تکامل فرزندان . اهمیت معاینات سالانه دانش آموزان . بهداشت فردی .خانواده .محیط . روان . دوران بلوغ . تغذیه و بهداشت مواد غذایی . بیماریهای شایع در سنین مدرسه . واکسیناسیون. سوانح و حوادث
2-بهداشت محیط مدارس
نکاتی که در بهداشت محیط مدرسه مورد توجه قرار گیرد.
محل احداث مدرسه.وضعیت ساختمان مدرسه و ایمنی و حفاظت محیط مدرسه .تامین آب آشامیدنی سالم.بهبود سرویس های بهداشتی .نحوه صحیح دفع زباله و فاضلاب
بهداشت مواد غذائی و نظارت بر بوفه مدارس.مبارزه با حشرات و حیوانات موذی
3- ارائه خدمات بهداشتی درمانی به دانش آموزان انجام معاینات غربالگری
1- اندازه گیری قد و وزن دانش آموزان. بهترین روش برای پی بردن به وضعیت رشد دانش آموزان اندازه گیـری قد و وزن آنهاست . قد و وزن دانش آموزان در پایه اول ابتدایی و اول راهنمایی و اول متوسطه قبل از ورود به مدرسه توسط مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت انجام میگرددو روند رشد در نمودارهای مربوط برای دختران و پسران جداگانه رسم می گردد. دانش آموزانـــی که طبق این معیـار دچـار اختلال هستند شناسائی و باید مشکل آنان پی گیری شود.
2- معاینات دهان ودندان
با توجه به اینکه درسنین 7 تا 12 سالگی دندانهـای شیری کودکان به تدریــــج می افتند و جای آنـها دندانهای دائمی در می آیند و اگر دندانهای دائمی صدمه ببینندو از بین بروند دیگر جایگزین نخواهند شد. بنـابراین لازم است که هر دانش آموز حداقـل سالی یکبار از نظر سلامت دهان و دندان معاینـــه شود.
3- معاینه ستون فقرات: در این معاینه ستون فقرات از نظر اختلالاتی مانند قوز انحراف ستون مهره ها و گود پشتی مورد بررسی قرار می گیرند.
4-کمبودهای تغذیه ای:
با توجه به نقش و اهمیت تغذیه در سلامت جسمی و فکری دانش آموزان لازم است وضعیت تغذیه آنان مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد . در همین راستا اقدامات ذیل انجام می گیرند:
آموزش مسائل تغذیه به دانش آموزان والدیـن و کارکنان
نظارت بر وضعیت تغذیه دانش آموزان و بوفـه
مدارس و بررسی ارزش غذائی مجـاز یا غیر مجــاز بودن و مسائل مربوط به فساد مواد غذائی
بررسی مشکلات و اختلالات تغذیه ای شایــع در سنین مدرسه از قبیل کم خونی فقر آهن ، گواترو ...
5-معاینات پوست ،مو،ناخن:
در این معاینات به وجود ضایعات پوستـی از قبیل جوش – کهیـر تــاول – خشکی پوست
پوست ریزی و …توجه می گردد و همچنیـن بیماریهایی از قبیل بیماریهای قارچی مو ناخن
کچلی و شپش مورد توجه قرار می گیرند.
6- ارزیابی و سنجش بینائی: اختلالات بینائی درسلامت دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی آنها اثر منفی دارد. بنابراین دانش آموزان هر سال باید مورد معاینه بینائی قرار گیرند.
7-سنجش شنوایی:
تعدادی از کودکانی که در مدرسه به عنوان شاگـرد تنبـل وکم استعـــداد معرفی می شوند ممکن است کسانی باشند که به علت کاهش شنــوائی قـادر به استفاده از کلاس نیستند بنابراین معــاینه شنـوائی دانش آموزان از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.
8- اختلالات روانی و رفتاری:
رفتـــارهایی مانند ناخـن جویدن – لکنت زبــان – بی اختیاری ادرار و گوشه گیـری و پرخاشگری نشانه هایی از وجود اختلالات مهم روانی و رفتاری در دانش آموزان می باشند که در معاینات مورد توجه قرار می گیرند .
9-آمادگی تحصیلی: بررسی استعداد تحصیلی توسط کارشناسان روانشناسی در پایگاه سنجش سلامت نوآموزان بدو ورود به اول ابتدایی انجام می شود.
10-ارجاع و پیگیری نتایج موارد مشکوک: پس از انجام کلیه معاینات غربالگری ،موارد مشکوک جهت معاینات تخصصی به سطوح بالا ارجاع و نتایج ارجاع هر فرد پیگیری می شود.
نظارت بر وضعیت تغذیه دانش آموزان
سالهایی که کودک در مدارس ابتدایی میگذراند از نظر تغذیه دوره مهمی است،زیرا رشد کودک در این سنین ادامه دارد. اگر چه سرعت رشد آنها کمتر ا ز سالهای اول زندگی است ولی باید توجه داشت که هر مرحله از رشد متکی بر روند مرحله قبل بوده و مرحله بعد را تحت تاثیر قرار میدهد.
- پیشگیری از بیماریهای واگیردار شایع در سنین مدرسه
آموزش راههای انتقال بیماریهای شایع در سنین مدرسه شناسایی – ارجاع- پیگیری دانش آموزان بیمار
جدا سازی دانش آموزان مبتلا به بیماری تا بهبودی (ممنوعیت از مدرسه )
شایع ترین بیماریهای واگیردار در سنین مدرسه : گلودرد چرکی – انگلهای دستگاه گوارش – بیماریهای اسهالی – هپاتیت- کچلی – سرماخوردگی – آنفلوانزا – ژیاردیا – سرخجه – گال- شپش- عفونتهای ادراری – آبله مرغان
- پیشگیری از حوادث و سوانح
یکی از مهمترین علل مرگ و میر و معلولیت های کودکان در سنین مدرسه،سوانح و حوادثی است که در منزل ،مدرسه و مسیر بین خانه تا مدرسه تا مدرسه رخ می دهد.
با توجه به اینکه علل بسیاری از این حوادث شناخته شده است و معمولا با اقدامات احتیاطی و رعایت اصول پیشگیری می توان درصد قابل ملاحظه ای از میزان آن را کاهش داد،یه نظر می رسد نقش آموزش در جلوگیری از سوانح و حوادث بسیار موثر باشد. از طرف دیگر باید به ایمن ساختن محیط مدرسه نیز توجه شود.
تشکیل پرونده بهداشتی جهت مدارس
پرونده بهداشتی مدرسه از سال 1376 تاکنون بعنوان مجموعه ای کامل جهت ثبت کلیه فعالیتهای بهداشتی ودرمانی در مدارس بوده و برای تمام مدارس ابتدایی،راهنمایی ومتوسطه که تحت پوشش مراکزبهداشتی درمانی ، خانه های بهداشت و پایگاه های بهداشت هستند توسط کاردانهای بهداشت مستقردرمراکزبهداشتی درمانی ، مربیان بهداشت در مدارس و بهورزان در خانه های بهداشت تکمیل و بطور مرتب کنترل می گردد .
پرونده بهداشتی مدرسه درمراکزبهداشتی درمانی وخانه های بهداشت نگهداری می شود.پوشه وکلیه فرم های داخل پرونده بهداشتی با مدادتکمیل می شود وبرحسب نیاز در هر سال فرم ها قابل تعویض می باشد .
هدف :
آگاهی ازوضعیت شاخصهای بهداشتی وپوششی هرمدرسه ازطریق تکمیل پرونده بهداشتی مدرسه
مشخصات پرونده بهداشتی مدرسه :
- پوشه پرونده بهداشتی مدرسه :
- روی جلد تعیین وضعیت : مرکز بهداشت شهرستان ، مرکز بهداشتی درمانی شهری / روستایی پایگاه بهداشت/ خانه بهداشت / روستا/منطقه آموزش و پرورش/ ناحیه / نام مدرسه دخترانه /پسرانه/ مختلط / دوره تحصیلی / نوبت / نشانی مدرسه
- صفحه دوم پوشه مشخصات مدرسه
- صفحه سوم پوشه شامل نوع ساختمان – محل احداث ساختمان وضعیت کلاس وسرویسهای بهداشتی و ...
- فرم های پرونده بهداشتی مدرسه
- فرم فعالیت آموزشی در مدرسه
- فرم نتایج معاینات غربالگری سالانه دانش آموزان
- فرم پیگیری موارد ارجاع معاینات سالانه دانش آموز
- فرم بیماریهای واگیر دار در مدارس
- فرم دانش آموزانی که نیاز به مراقبت ویژه دارند
- فرم حوادث
- فرم فعالیت بهداشت محیط مدارس
شیوه اجرا :
برای کلیه مدارس تحت پوشش هر مرکز بهداشتی درمانی پرونده بهداشتی مدرسه اختصاص داده می شود و کلیه خدمات شامل ، آموزش در مدارس ،معاینات غربالگری دانش آموزان ، پیگیری و ارجاعات ، بیماریهای واگیردار ، حوادث و سوانح و بهداشت محیط در آن ثبت می گردد و در هر بار مراجعه به مدرسه از این پرونده استفاده ونتیجه اقدامات در آن ثبت می شود و موارد مشکل دار درمراجعه بعدی مورد پیگیری قرار می گیرد . آمارمرکز در خصوص فعالیتهای مدارس با استفاده از فرمهای این پرونده جمع بندی و گزارش میگردد .
وضعیت موجود :
در حال حاضر کلیه مدارس تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت روستایی و مدارس مناطق شهری پرونده بهداشتی مدرسه دارند .
سنجش کودکان بدو ورود به مدرسه
سنجش کودکان بدو ورود به ابتدائی طبق شناسنامه سلامت در پایگاههای سنجش مستقر در شهر انجام می گیرد که این فعالیت در روستاها که امکان استقرار پایگاه سنجش سلامت کودکان نیست توسط خانه بهداشت و بهورز صورت می گیرد.
واکسیناسیون
تـکـمـیـل واکـسـیـنـاسـیـون دانـش آمـوزان بدو ورود به مــدرسه و هـمـچـنـیـن انجام واکسیناسیون توأم دانش آموزان 16- 14 ساله و پیگیری دانش آموزانی که نقص واکسیناسیون دارند طبق برنامه واکسیناسیون کشوری.